Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO), eğitim, bilim, kültür, iletişim ve bilgi alanlarında uluslararası işbirliğini teşvik ederek barışın ve güvenliğin tesisine, sürdürülebilir kalkınmaya ve paylaşılan ortak değerlere dayalı toplumlararası diyaloğa katkıda bulunma amacını taşımaktadır.

Kuruluş Tarihi

16 Kasım 1945

Merkezi

Paris

Türkiye-UNESCO İlişkileri:

- Türkiye Cumhuriyeti, UNESCO’nun yirmi kurucu üyesi arasında yer almaktadır. UNESCO Kuruluş Sözleşmesi, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanmıştır. Ülkemizce 20 Mayıs 1946 tarihli ve 4895 sayılı Kanun’la onanan bahsekonu Sözleşme, yirmi üye ülkenin onamasının ardından 4 Kasım 1946 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

- UNESCO Türkiye Millî Komisyonu 25 Ağustos 1949 tarihinde faaliyete geçmiştir.

- Ülkemizin, 1971 yılından bu yana UNESCO nezdinde Daimî Temsilciliği bulunmaktadır.

- Halihazırda 195 üyesi olan UNESCO’nun en önemli üç organını Genel Konferans, Yürütme Kurulu ve Genel Direktörlük oluşturmaktadır.

- UNESCO Yürütme Kurulu, üye ülkeler arasından seçilmekte olan 58 ülkeden oluşmaktadır. 2005 yılına değin ülkeleri, Yürütme Kurulu’nda şahıslar temsil etmişlerdir. 2005 yılından sonra ise, Yürütme Kurulu üyeliğine şahıslar yerine doğrudan ülkeler seçilmektedir.

- 2005 yılına kadar Türkiye, UNESCO Yürütme Kurulu’nda Reşat Nuri Güntekin (1946-1949), Ahmet Kutsi Tecer (1949-1952), Prof. Dr. Bedrettin Tuncel (1958-1966), Prof. Dr. Erdal İnönü (1978-1982), Prof. Talât Sait Halman (1991-1995) ve Prof. Dr. Orhan Güvenen (2001-2005) tarafından temsil edilmiştir.

- Bilahare, UNESCO çalışmalarına yapmakta olduğumuz aktif katkı çerçevesinde, ülkemiz UNESCO Yürütme Kurulu üyeliğine 2017-2021 dönemi ve 2021-2025 dönemi için seçilmiş olup, halihazırda 2025-2029 dönemi için tekrar adaydır.

- UNESCO Genel Konferans Başkanlığı görevini 1966-1968 döneminde Bedrettin Tuncel, 2019-2021 döneminde ise Büyükelçi Ahmet Altay Cengizer yürütmüştür.

- Ülkemiz, 1983-1989 ve 2013-2017 dönemlerinin ardından, 2023-2027 dönemi için UNESCO Dünya Miras Komitesi üyeliğine seçilmiştir.

- Türkiye, 2006-2010 ve 2014-2018 dönemi için UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Hükümetlerarası Komitesi’ne de üye olarak seçilmiştir.

- Türkiye, UNESCO’da Birinci Seçim Grubu’nun (Batı Avrupa ve Kuzey Amerika) üyesidir.

- 2023’ün dördüncü çeyreği itibarıyla ülkemiz UNESCO’ya en fazla zorunlu katkıda bulunan 20. üye devlet konumundadır.

- Ülkemizin UNESCO Dünya Miras Komitesi tarafından belirlenen UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan kültürel varlık sayısı 21’e ulaşmıştır:

1. İstanbul'un Tarihi Alanları (1985)

2. Göreme Ulusal Parkı ve Kapadokya (1985)

3. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (1985)

4. Hattuşaş-Hitit Başkenti (1986)

5. Nemrut Dağı (1987)

6. Xanthos-Letoon (1988)

7. Hieropolis-Pamukkale (1988)

8. Safranbolu (1994)

9. Truva Antik Kenti (1998)

10. Edirne Selimiye Camisi ve Külliyesi (2011)

11. Çatalhöyük Neolitik Sit Alanı (2012)

12. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (2014)

13. Bursa-Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu (2014)

14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı (2015)

15. Efes (2015)

16. Ani Arkeolojik Alanı (2016)

17. Afrodisyas (2017)

18. Göbeklitepe Arkeolojik Alanı (2018)

19. Arslantepe Höyüğü (2021)

20. Gordion (2023)

21. Anadolu'nun Ortaçağ Dönemi Ahşap Hipostil Camileri (2023)

Öte yandan, Dünya Mirası Geçici Listesi’ndeki unsurlarımızın sayısı 79’dur.

- UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri’nde kayıtlı kültürel unsurlarımızın sayısı 30’a ulaşmıştır:

1. Meddah Hikâyeleri (2008)

2. Mevlevi Sema Ayini (2008)

3. Âşıklık Geleneği (2009)

4. Karagöz Gölge Oyunu (2009)

5. Nevruz Kutlamaları (2009)

6. Kırkpınar Yağlı Güreşleri Festivali (2010)

7. Semah (2010)

8. Geleneksel Sohbet Toplantılar (2010)

9. Tören Keşkeği Geleneği (2011)

10. Mesir Macunu Festivali (2012)

11. Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği (2013)

12. Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı (2014)

13. Geleneksel Çinicilik Sanatı (2016)

14. İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Kültürü: Lavaş, Katyrma, Yupka, Yufka (2016)

15. Islık Dili (2017)

16. Hıdırellez (2017)

17. Dede Korkut-Korkut Ata Mirası (2018)

18. Geleneksel Türk Okçuluğu (2019)

19. Minyatür Sanatı (2020)

20. Geleneksel Zeka ve Strateji Oyunu: Togyzqumalaq, Toguz Korgool, Mangala/Göçürme (2020)

21. Hüsn-i Hat, Türkiye’de İslam Sanatında Geleneksel Güzel Yazı (2021)

22. Ahlat Taş İşçiliği Geleneği (2022)

23. İpek Böcekçiliği ve Dokuma İçin İpeğin Geleneksel Üretimi (2022)

24. Nasreddin Hoca Fıkra Anlatı Geleneği (2022)

25. Çay Kültürü: Kimlik, Misafirperverlik ve Sosyal Etkileşim Sembolü (2022)

26. Tezhip Sanatı (2023)

27. İftar ve İftar ile İlgili Sosyo-Kültürel Gelenekler (2023)

28. Mey/Balaban Zanaatkarlığı ve İcrası (2023)

29. Sedef Kakma Sanatı (2023)

30. Zeytin Yetiştiriciliği ile İlgili Geleneksel Bilgi, Yöntemler ve Uygulamalar (2023)

- UNESCO Dünya Belleği Programı, insanlığın tarihi, kültürel ve sosyal belleğini oluşturan ve savaşlar başta olmak üzere çeşitli doğal felaketler veya sosyal nedenlerle ortadan kaybolma tehlikesi olan belge ve bilgilerin insanlığın ortak değerleri olarak korunması ve bu korumanın önlemlerinden biri olarak dijital ortamda paylaşılmasını sağlamayı amaçlar.

Bugüne kadar ülkemizden Dünya Belleği Kütüğü’ne aşağıdaki belgesel miraslar kaydedilmiştir:

1. Boğaziçi Üniversitesi Gözlem ve Deprem Araştırma Enstitüsü Kandilli Rasathanesi El Yazmaları (2001)

2. Boğazköy Hitit Tabletleri (2001)

3. İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi İbn-i Sina Yazmaları Koleksiyonu (2003)

4. Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi (2013)

5. Kültepe Tabletleri (2015)

6. Divanü Lügati’t-Türk (2017)

7. Piri Reis’in Haritası (2017)

8. Mevlana’nın Külliyatı (2023)

9. Yıldız Sarayı Fotoğraf Koleksiyonu (2023)

10. Kâtip Çelebi Koleksiyonu: Cihannüma ve Keşf-el Zûnun (2023)

- 2004 yılında çeşitli bölgelerden, farklı gelir seviyeleri, kapasite ve nüfusa sahip şehirleri yaratıcı endüstriler alanında çalışmak üzere bir araya getirmek amacıyla oluşturulan UNESCO Yaratıcı Şehirler Ağı’na kayıtlı sekiz şehrimiz bulunmaktadır:

1. Gaziantep – Gastronomi (2015)

2. Hatay – Gastronomi (2017)

3. İstanbul – Tasarım (2017)

4. Kütahya – Zanaat ve Halk Sanatları (2017)

5. Afyonkarahisar – Gastronomi (2019)

6. Kırşehir – Müzik (2019)

7. Bursa - Zanaat ve Halk Sanatları (2021)

8. Şanlıurfa – Müzik (2023)

- 2013 yılında oluşturulan UNESCO Öğrenen Şehirler Küresel Ağı (Global Network of Learning Cities – GNLC), üye şehirler arasındaki diyaloğu, karşılıklı öğrenmeyi ve kapasite geliştirmeyi desteklemekte, Öğrenen Şehirler inşa etme sürecinin tanınması ve güçlendirilmesi için araçlar geliştirmeyi amaçlamakta ve hayat boyu öğrenme uygulamalarını teşvik etmektedir.

Anılan Ağ’a ülkemizden aşağıda yer alan şehirler üye olmuştur:

1. Eskişehir (2016)

2. Konya (2017)

3. Hatay (2019)

4. Afyonkarahisar, Balıkesir, İzmir (2020)

5. Bursa, Sakarya, Yozgat (2022)

- UNESCO tarafından üniversitelerarası iş birliğini, akademik hareketliliği ve iletişimi güçlendirmek amacıyla UNITWIN (Üniversite Eşleştirme ve Ağ Programı) Ağı ve UNESCO Kürsü Programı kurulmuştur. Ülkemizde halihazırda 18 UNESCO Kürsüsü ve 1 UNESCO UNITWIN Ağı faaliyet göstermektedir:

1. Haliç Üniversitesi Miras, Su ve İklim Değişikliğinin Entegre Yönetimi UNESCO Kürsüsü (2024)

2. İstanbul Medipol Üniversitesi Kadınların Kanuni Olarak Korunması ve Kadın Girişimcilerin Eğitimi UNESCO Kürsüsü (2022)

3. Karabük Üniversitesi Geleceği Yönelik Çalışmalar, Gelecek Okuryazarlığı ve Stratejik Öngörü UNESCO Kürsüsü (2022)

4. Trakya Üniversitesi Kaliteli Eğitim ve Dijital Dönüşüm UNESCO Kürsüsü (2021)

5. Başkent Üniversitesi Kültürel Miras ve Dijital Hafıza UNESCO Kürsüsü (2020)

6. Maltepe Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Kültür UNESCO Kürsüsü (2019)

7. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü UNESCO Sürdürülebilir Kalkınma için Biyoteknoloji ve İnovasyon Kürsüsü (2019)

8. İstanbul Bilgi Üniversitesi Kültür Politikası ve Kültürel Diplomasi UNESCO Kürsüsü (2018)

9. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Örgün ve Yaygın Eğitimde Somut Olmayan Kültürel Miras Kürsüsü (2017)

10. Yaşar Üniversitesi Uluslararası Göç Kürsüsü (2016)

11. İstanbul Aydın Üniversitesi Sürdürülebilir Barış için Eğitim Kürsüsü (2016)

12. Koç Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Sürdürülebilir Kalkınma Kürsüsü (2016)

13. Giresun Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi ve Kadınların Güçlendirilmesi Kürsüsü (2016)

14. İstanbul Aydın Üniversitesi Kültürel Diplomasi Yönetişim ve Eğitim UNESCO Kürsüsü (2015)

15. Kadir Has Üniversitesi Dünya Miras Alanlarının Yönetimi ve Tanıtımı: Yeni Medya ve Katılım UNESCO Kürsüsü (2015)

16. Maltepe Üniversitesi Felsefe ve İnsan Hakları UNESCO Kürsüsü (2009)

17. Galatasaray Üniversitesi Bilgisayar Destekli Üretim Mühendisliği UNESCO Kürsüsü (1997)

18. Boğaziçi Üniversitesi Mekatronik Mühendisliği UNESCO Kürsüsü (1993)

ve

Akdeniz Üniversitesi Sualtı Arkeolojisi UNITWIN Ağı (2012)

- Geçtiğimiz yıllarda ülkemiz sunuculuğunda ya da eş-sunuculuğunda UNESCO Anma ve Kutlama Yıl Dönümleri Programı’na aşağıdaki yıl dönümleri eklenmiştir:

• Hacı Bektaş Veli’nin Vefatının 750. Yıl Dönümü,
• Bilge Tonyukuk Anıtı’nın İnşasının 1300. Yıl Dönümü,
• Yunus Emre’nin Vefatının 700. Yıl Dönümü,
• Ahi Evran’ın Doğumunun 850. Yıl Dönümü,
• Süleyman Çelebi’nin Vefatının 600. Yıl Dönümü,
• Âşık Veysel’in Vefatının 50. Yıl Dönümü,
• Divan-ı Lügat-it Türk’ün Yazılışının 950. Yıl Dönümü,
• Ali Kuşçu’nun Ölümünün 550. Yıl Dönümü,
• Fuat Sezgin’in Doğumunun 100. Yıl Dönümü